Płyny z jam ciała

Płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) jest płynem przejrzystym płynem; pochodzący z ultrafiltracji krwi charakteryzuje się fizjologicznym stężeniem soli i niską zawartością białka. Wypełnia on przestrzeń między czaszką, mózgiem a komorami i otacza rdzeń kręgowy. Spełnia funkcje “amortyzatora“ dla mózgu i rdzenia kręgowego, transportuje hormony i neurotransmitery, pomaga usuwać toksyczne metabolity i zapewnia mózgowi stałe środowisko. Zdrowa osoba dorosła ma zwykle około 100 do 150 ml tego płynu, a jego dzienna produkcja wynosi zwykle około 500 ml.

Analiza komórkowa płynu mózgowo-rdzeniowego zlecana jest w celu wykrycia lub wykluczenia chorób wywierających działanie na ośrodkowy układ nerwowy: zakażeń bakteriami, wirusami, grzybami lub pierwotniakami; zapaleń, np. stwardnienia rozsianego lub zespołu Guillain-Barrego; meningozy, tzn. komórek guza obwodowego.

Próbki są najczęściej pobierane przez nakłucie lędźwiowe, a czasem przez nakłucie podpotyliczne. U pacjentów z drenem komorowym, np. po operacji lub podczas leczenia wodogłowia, próbki można również pobierać z drenu. Mimo, że pobieranie PMR wykonywane jest rutynowo, jest ono nadal obarczone pewnym ryzykiem, co czyni PMR cennym materiałem.

Zliczanie i różnicowanie komórek w płynie mózgowo-rdzeniowym pomaga rozróżnić niektóre rodzaje chorób. Jako ogólna zasada, obecność więcej niż 5 białych krwinek/µl uważana jest za patologiczną u dorosłych, podczas gdy u noworodków normalna próbka może zawierać do 30 białych krwinek/µl. Podwyższona liczba neutrofili wskazuje często na zakażenie bakteryjne, podczas gdy eozynofilia może wskazywać na podejrzenie zakażenia pasożytniczego, ale może być również spowodowana reakcją na ciało obce. Przewaga komórek jednojądrzastych sugeruje raczej obecność procesów zapalnych lub zaburzeń neurologicznych. 

Płyn opłucnowy gromadzi się między dwoma warstwami opłucnej, przestrzeni otaczającej płuca, nazywanej jamą opłucnej. Normalnie objętość płynu opłucnowego wynosi nie więcej niż 10 ml. Nadmierne ilości tego płynu (wysięk opłucnowy) uważane są za patologiczne. Takie nagromadzenie może mieć różne przyczyny, od zastoinowej niewydolności serca (najczęstsza przyczyna) do zapalenia płuc, zatorowości płucnej lub gruźlicy itp.

Zliczanie i różnicowanie komórek płynu opłucnowego wykonuje się w celu określenia przyczyny wysięku opłucnowego i wykrycia lub wykluczenia zakażenia płuc lub opłucnej bakteriami, wirusami, grzybami lub pierwotniakami. Duża liczba neutrofili może na przykład sugerować infekcję, ale nawet niezakaźny wysięk opłucnowy może zawierać znaczną liczbę krwinek białych, choć w takim przypadku może być więcej komórek jednojądrzastych. Widzi się też często komórki mezotelialne, a w przypadku chorób nowotworowych można znaleźć komórki nowotworowe. Jeśli płyn jest krwawy, powodem jest najczęściej inwazja komórek nowotworowych.

Tak jak w przypadku płynu opłucnowego płyn otrzewnowy uważany jest za patologiczny, gdy przekracza pewną objętość, zwykle 10 ml. Płyn otrzewnowy znajduje się w jamie otrzewnej. Nagromadzenie tego płynu w nadmiernej objętości nazywane jest wodobrzuszem. W większości przypadków przyczyną wodobrzusza jest marskość wątroby, ale może ono również występować w przypadku raka, zastoinowej niewydolności serca, a nawet gruźlicy. Analizę płynu otrzewnowego wykonuje się w celu zidentyfikowania powodów jego obecności i w celu stwierdzenia lub wykluczenia zapalenia otrzewnej. Wysoka liczba neutrofili sugeruje zwykle infekcję, podczas gdy powodem krwawego wodobrzusza jest najczęściej inwazja komórek nowotworowych.

Wysięk osierdziowy to nieprawidłowe nagromadzenie w jamie osierdzia płynu, którego normalna objętość nie przekracza zwykle 20-50 ml. Może ono wystąpić z powodu zapalenia osierdzia, zakażeń wirusowych, chorób zapalnych, niewydolności nerek, operacji serca itp. Tak jak w przypadku innych płynów surowiczych (płyn opłucnowy, płyn otrzewnowy), jego analiza służy zwykle do potwierdzenia etiologii jego występowania lub do wykrycia lub wykluczenia infekcji.

Płyn stawowy to przejrzysty, fizjologiczny płyn ustrojowy wewnątrz jam stawowych, który obniża tarcie między chrząstkami stawowymi w ruchu. Jego objętość zwiększa się przy zapaleniu stawów i zakażeniach. Zliczanie i różnicowanie komórek może być pomocne w rozróżnianiu między zapalnymi a zakaźnymi przyczynami wysięku. Bardzo wysoka liczba krwinek białych (do ponad 100 000/μl) z przewagą neutrofili sugeruje zakażenie stawu.

Płyn z ciągłej ambulatoryjnej dializy otrzewnowej (ang. Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis, CAPD) nie jest prawdziwym płynem ustrojowym, ponieważ nie występuje fizjologicznie, ani nie jest wynikiem samej choroby – jest tylko wynikiem leczenia choroby. Procedura CAPD jest alternatywą dla hemodializy u pacjentów cierpiących na chorobę nerek. W ramach tej metody otrzewna pacjenta używana jest jako błona, przez którą płyny i substancje usuwane są z krwi na drodze osmozy. Zabieg ten związany jest często z zakażeniami otrzewnej. Zwiększona liczba krwinek białych z wysokim odsetkiem neutrofili może wskazywać na zapalenie otrzewnej, podczas gdy eozynofilia jest zwykle uważana za powszechnie występujący efekt wtórny obecności obcego ciała, którym jest cewnik.