Śledzenie niedoboru żelaza – część 1

Delta-He jest użytecznym parametrem – nie tylko w przypadku niedoboru żelaza – wyjaśnia adiunkt prof. dr Mathias Zimmermann, który jest specjalistą medycyny laboratoryjnej i naczelnym lekarzem Centralnego Oddziału Medycyny Laboratoryjnej w szpitalach DRK (Niemiecki Czerwony Krzyż) w Berlinie.

Doktorze Zimmermann, jakie jest Pana osobiste zdanie na temat ekwiwalentu hemoglobiny w retikulocytach?

RET-He jest moim zdaniem bardzo dobrym markerem zaopatrzenia erytropoezy w żelazo. Nabrał on dużego znaczenia w diagnostyce metabolizmu żelaza i stał się parametrem rutynowym. Daje lekarzom bardzo dobry obraz tego, czy pacjent w danym momencie ma wczesne stadium niedoboru żelaza, czy też nie. Parametr ten jest również wysoce wystandaryzowany, jego pomiar może być wykonany szybko i ekonomicznie, bez względu na porę. To sprawia, że jest on często zlecany, zwłaszcza na oddziałach chorób wewnętrznych, ginekologii i pediatrii, ale także na oddziałach chirurgicznych, które przed zabiegiem chcą sprawdzić, czy pacjent ma anemię. Głównie chcemy ocenić czy szpik kostny w danym momencie działa prawidłowo pod względem erytropoezy.

Delta-He to kolejny parametr, który jednak nie jest tak dobrze znany jak RET-He. Co mówi Panu ten parametr?

Delta-He to nowy marker komórkowy, który jest wyznaczany poprzez pomiar retikulocytów w analizatorach serii XN. Aby wyjaśnić jego zastosowanie, musimy poznać pewne detale: kiedy bakterie dostają się do naszego organizmu i wywołują stan zapalny, zachodzą procesy, które od milionów lat są zasadniczo podobne u wszystkich żywych stworzeń. Następuje wzrost niektórych cytokin, czyli substancji przekaźnikowych układu odpornościowego, takich jak interleukina-6. Ten pierwszy nieswoisty sygnał alarmowy wyzwala różne reakcje, które prowadzą do wzrostu hepcydyny, białka ostrej fazy. Hepcydyna powoduje, że transbłonowe białka eksportujące żelazo są internalizowane z powierzchni komórki.

Oznacza to, że żelazo zostaje zamknięte w komórkach i nie dostanie się do krwioobiegu, dopóki nie spadnie stężenie hepcydyny. Jest to mechanizm ochronny organizmu, zmniejszający dostęp do żelaza, którego atakujące bakterie potrzebują do swojego wzrostu. Jednakże oznacza to również, że nie ma wystarczającej ilości żelaza do erytropoezy. W rezultacie zawartość hemoglobiny w retikulocytach jest niższa, a wartość Delta-He staje się ujemna, ponieważ stężenie hemoglobiny w dojrzałych czerwonych krwinkach przewyższa jej stężenie w młodych retikulocytach. Fizjologicznie stan ten  jest odwrotny. Gdy infekcja zostanie zwalczona, ekspresja hepcydyny spada, a transportery żelaza powracają na powierzchnię komórki, aby żelazo mogło zostać wchłonięte, a następnie udostępnione dla erytropoezy – retikulocyty zawierające większą ilość hemoglobiny (żelaza) stają się większe niż dojrzałe erytrocyty. W rezultacie Delta-He z powrotem przyjmuje wartość dodatnią.

Jakie jest znaczenie wartości Delta-He w tych okolicznościach?

Delta-He to różnica między zawartością hemoglobiny w nowo powstałych retikulocytach (RET-He), a zawartością hemoglobiny w dojrzałych krwinkach czerwonych (RBC-He). Wartość Delta-He, która zwykle jest dodatnia u zdrowych ludzi, między „+2 pg” a „+ 8 pg”, zmienia się w ciągu kilku godzin na ujemną, w wyniku wystąpienia niedoboru żelaza spowodowanego stanem zapalnym. Jeśli wartość Delta-He nagle zmieni się na ujemną, można podejrzewać, że pacjent najprawdopodobniej ma reakcję ostrej fazy lub rozwinęła się posocznica. W przypadku sepsy Delta-He może szybko uzyskać wartość -4 pg, -6 pg lub -8 pg. Przy skutecznym leczeniu, jeśli pacjent zareaguje na leki, a infekcja (lub stan zapalny) zostanie powstrzymana, Delta-He stając się z powrotem wartością dodatnią, może szybko dostarczyć informację, czy szpik kostny otrzymuje wystarczającą ilość żelaza. W przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza nie można oczekiwać, że wartość Delta-He będzie ujemna. Dopóki brakuje czynnika zapalnego, związek między stężeniem hemoglobiny w retikulocytach a erytrocytami nie jest regulowany patologicznie, a więc wartość Delta-He jest nadal dodatnia. Dopiero gdy występuje stan zapalny, wartość tego parametru staje się ujemna.

Czy to oznacza, że parametr Delta-He może również odgrywać rolę w monitorowaniu leczenia?

Zdecydowanie. Można w prosty sposób połączyć te parametry na wykresie diagnostycznym. RET-He na osi OY i Delta-He na osi OX. Następnie dzielimy ten wykres na dziewięć pól, w ten sposób można zobaczyć, czy pacjent ma chorobę zapalną, niedobór żelaza lub talasemię, podobnie jak na tak zwanym wykresie Thomasa.

Jak używać Delta-He w rutynowych badaniach laboratoryjnych?

Nasi koledzy pracujący w warunkach klinicznych stosują RET-He jako rutynowy parametr. Co prawda nadal musimy informować naszych kolegów o parametrze Delta-He za pomocą wykładów lub materiałów edukacyjnych. Ale myślę, że może stać się bardzo dobrym dodatkiem, a nawet zamiennikiem klasycznych parametrów ostrej fazy, takich jak CRP (białko C-reaktywne) lub PCT (prokalcytonina) w przypadku podejrzenia sepsy, jeśli będzie stosowany w połączeniu z innymi markerami. Wraz z innymi grupami przeprowadziliśmy badania, w których połączono ze sobą szereg nowych hematologicznych markerów komórkowych. Odkryliśmy, że dzięki Delta-He i innym parametrom możliwe jest bardzo wczesne wykrycie ogólnoustrojowej infekcji bakteryjnej, ponieważ te parametry reagują szybciej niż CRP i PCT. W przyszłości może to zapewnić korzyści diagnostyczne i możliwość sprawdzenia, czy leczenie działa, czy też nie.

Streszczenie

• Delta-He to różnica między zawartością hemoglobiny w nowo powstałych retikulocytach (RET-He), a zawartością hemoglobiny w dojrzałych czerwonych krwinkach (RBC-He).
• W połączeniu z innymi parametrami Delta-He może przyspieszyć diagnostykę ogólnoustrojowych infekcji bakteryjnych.

Źródło zdjęcia: Lene Münch